Witamina D dla dzieci i niemowląt: znaczenie i zapotrzebowanie

Witamina D, zwana „witaminą słońca” jest niezbędna do prawidłowego rozwoju dzieci i niemowląt. Dzięki niej możliwe jest wchłanianie wapnia, który buduje kości. Witamina D wpływa także na właściwy rozwój układu nerwowego, mięśniowego i immunologicznego.

Tymczasem, jak wynika z badań, niedobór witaminy D jest w Polsce powszechny – i dotyka 90% osób z różnych grup wiekowych (w tym także dzieci). Sprawdź, czy braki „witaminy słońca” możesz uzupełnić właściwą dietą, czy warto sięgnąć po suplementy diety.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest witamina D
• Dlaczego witamina D jest tak ważna w rozwoju dzieci
• Niedobór witaminy D u dzieci i niemowląt
• Jakie są źródła witaminy D
• Suplementacja witaminy D – kiedy jest wskazana?
• Ile witaminy D dziennie dla dziecka?
• Czy można przedawkować witaminę D u dzieci
• Podsumowanie: kiedy stosować suplementację witaminy D u dzieci?

Sprawdź także: Witamina D: 9 funkcji, działanie, źródła, niedobór, nadmiar i suplementacja.

Czym jest witamina D?

Pod ogólną nazwą witaminy D kryje się grupa rozpuszczalnych w tłuszczach, organicznych substancji, które u ludzi odpowiadają za zwiększenie wchłaniania jelitowego wapnia, magnezu i fosforanów.

Naukowcy zwracają uwagę, że witamina D nie jest witaminą – lecz hormonem steroidowym. Witaminy pochodzą głównie z pożywienia, natomiast witamina D jest wytwarzana w skórze człowieka pod wpływem światła słonecznego (stąd nazywana jest „witaminą słońca”).

Hormony steroidowe (do których zalicza się witamina D) regulują ekspresję genów, włączając i wyłączając produkcję białka, zgodnie z wymaganiami organizmu. Więcej o tym procesie przeczytasz w kolejnym rozdziale.

Największe znaczenie dla ludzkiego organizmu mają dwie formy witaminy D:

• Witamina D2 (ergokalcyferol) – który naturalnie występuje w roślinach i drożdżach.
• Witamina D3 (cholekalcyferol) – obecny w organizmach zwierzęcych. To właśnie „witamina słońca”, która aktywuje się w Twojej skórze w wyniku działania promieni słonecznych.

Może Cię zainteresować: Omega-3 dla dzieci. Kwas DHA w rozwoju mózgu i wzroku, źródła, zapotrzebowanie i suplementacja.

Dlaczego witamina D jest tak ważna w rozwoju dzieci?

Noworodek potrzebuje witaminy D już od pierwszych dni życia („witamina słońca” znajduje się w mleku matki). Co więcej – zapotrzebowanie na witaminę D ma już płód w łonie matki. Wraz z wiekiem zapotrzebowanie dzieci na tę witaminę rośnie. Dlaczego zachowanie odpowiedniego poziomu witaminy D u dzieci i niemowląt jest takie ważne?

Pomaga w utrzymaniu zdrowych kości

Witamina D warunkuje właściwe wchłanianie wapnia, który jest głównym budulcem kości. Właściwy poziom tej witaminy warunkuje zdrowy rozwój kości i zębów dziecka (oprócz wapnia, pomaga też utrzymać właściwy poziom fosforanów w organizmie).

Dzięki obecności „witaminy słońca” kości dzieci uzyskują właściwą masę i mineralizację. Jak dowodzą badania naukowe, wysoka masa kostna zbudowana w okresie dzieciństwa i dojrzewania, przekłada się na lepsze zdolności kościotwórcze i wyższą masę kostną w wieku dorosłym.  

Witamina D zapobiega występowaniu krzywicy u dzieci (choć warto podkreślić, że choroba ta występuje obecnie w Polsce bardzo rzadko). Zachowanie odpowiedniego poziomu witaminy D w okresie intensywnego wzrostu kości ma też znaczenie w profilaktyce osteoporozy w przyszłości.

Sprawdź także: Rola wapnia w organizmie: poznaj 8 najważniejszych funkcji!

Zwiększa odporność

Duża część badań potwierdza, że utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D w organizmie dzieci, zmniejsza podatność na choroby.  

BADANIE: Badanie miało na celu przetestować wpływ witaminy D na częstość występowania chorób bakteryjnych u dzieci w różnym wieku.

WYNIK: Noworodki z niskim stężeniem witaminy we krwi pępowinowej były bardziej narażone na infekcje górnych dróg oddechowych i zapalenie ucha środkowego, w porównaniu z dziećmi, których poziom witaminy D mieścił się w normie. Ponadto noworodki urodzone z niskim stężeniem „witaminy słońca”, miały 6-krotnie większe ryzyko zachorowania na choroby dolnych dróg oddechowych.

Również badanie opublikowane w 2010 roku przez japońskich naukowców potwierdziło korelację właściwego poziomu witaminy D ze zwiększoną odpornością. Naukowcy zbadali 334 dzieci w wieku szkolnym. Jednej grupie podawali suplement z witaminą D (1 200 IU), druga grupa otrzymywała placebo.

WYNIK: Grupa dzieci, która otrzymywała witaminę D, była o 42% mniej narażona na zachorowanie na grypę typu A od grupy kontrolnej.

Wspiera zdrowy rozwój mięśni

Witamina D zwiększa syntezę białek mięśniowych. Część badań wskazuje wpływ tej witaminy na siłę i sprawność fizyczną mięśni, jednak konieczne są dalsze testy, ponieważ wyniki nie są jednoznaczne. Wykazano jednak, że niedobór tej witaminy wpływa na nadwrażliwość mięśni szkieletowych, co skutkuje zwiększoną podatnością na ból.

Wpływa na zdrowy rozwój mózgu

Witamina D ma właściwości neuroaktywne i wykazuje bezpośredni wpływ na rozwój mózgu. Reguluje wzrost komórek nerwowych i koordynuje architekturę komórkową mózgu. „Witamina słońca” wykazuje także działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i poprawia krążenie krwi.

Właściwy poziom witaminy D jest szczególnie ważny w życiu płodowym i wczesnej fazie życia dziecka, ponieważ zapewnia właściwą aktywność receptorów mózgowych, niezbędnych do rozwoju mózgu i zrównoważonego rozwoju umysłowego.

Witamina D ma wpływ na białka, odpowiedzialne za uczenie się, pamięć, kontrolę motoryczną i zachowania społeczne. Odpowiedni poziom witaminy D może wpływać na zdolność koncentracji uwagi i adaptacji do zmian.

O roli kwasów omega-3 dla mózgu, przeczytasz w artykule: Omega-3: DHA, EPA i ALA. 6 właściwości, źródła, niedobór i suplementacja.

Wpływa na zdrowy rozwój ciąży

Utrzymanie zalecanego poziomu „witaminy słońca” nabiera szczególnego znaczenia w ciąży i podczas karmienia piersią – ponieważ witamina ma wpływ na zdrowy rozwój układu kostnego, mięśniowego i nerwowego dziecka, a także na jego odporność.

Aby dobrać odpowiednią porcję witaminy, najlepiej skonsultować się z lekarzem, który może zlecić najpierw badania poziomu witaminy D we krwi przyszłej mamy.

Niedobór witaminy D u dzieci i niemowląt

Niedobór witaminy D u dziecka może stwierdzić tylko lekarz – zlecając odpowiednie badanie. Poziom witaminy D we krwi sprawdza się badając stężenie kalcydiolu (który jest metabolitem witaminy D, oznaczonym jako 25(OH)D) w surowicy krwi. Minimalny dopuszczalny poziom u dzieci to 20 ng/ml (nanogramów na milimetr).

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną niedoboru witaminy D u dzieci w naszej strefie klimatycznej jest brak wystarczającej ekspozycji na światło słoneczne, wynikające ze:

• Stylu życia – obecnie dzieci coraz rzadziej spędzają czas wolny na świeżym powietrzu, zamiast tego wybierając aktywności w pomieszczeniach zamkniętych.
• Używania filtrów UV – stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi może zmniejszyć syntezę skórną witaminy D3 nawet o 90%.

WAŻNE: Synteza skórna witaminy D następuje pod wpływem promieniowania UVB, które powoduje poparzenia słoneczne i zwiększa ryzyko wystąpienia raka skóry. U niemowląt poniżej 6 miesiąca życia bezpośrednia ekspozycja na słońce nie jest wskazana. W tym wypadku można stosować odpowiednio dobrany przez lekarza lek lub suplement (witamina D3 dla niemowląt w aerozolu lub kroplach).

Skutki

Niedobór witaminy D u dzieci i młodzieży powoduje głównie problemy z kośćmi i mięśniami. Znaczny niedobór może wywoływać u dzieci krzywicę, jednak w krajach rozwiniętych (do których zalicza się Polska) obecnie krzywica praktycznie nie występuje.

Krzywica powoduje:

• Nieprawidłowy rozwój kości (wygięcia i wykrzywienia).
• Słabo rozwinięte mięśnie.
• Ból kości.
• Deformację stawów.

Dzieci z łagodnym niedoborem witaminy D mogą doświadczać słabości i bólu w obrębie układu kostno-szkieletowego i mięśni.

Może Cię zainteresować: Wady postawy kręgosłupa u dzieci. Rodzaje, przyczyny, leczenie.

Niedostateczne stężenie witaminy D we krwi może powodować:

• skurcze mięśni,
• ból kości,
• uczucie zmęczenia,
• zaburzenia nastroju.

BADANIE: W opublikowanej w 2021 roku analizie dostępnych badań klinicznych (meta-analiza) naukowcy chcieli sprawdzić korelację otyłości u dzieci i młodzieży z niedoborem witaminy D. W tym celu przeprowadzili analizę pacjentów w wieku od 0-18 lat z rozpoznaną otyłością i niedoborem witaminy D i grupy kontrolnej bez tych przypadłości.

WNIOSEK: Dzieci i młodzież z otyłością są bardziej narażone na niedobór witaminy D. Przyczyny takiego stanu rzeczy nie są do końca jasne. Być może ma to podłoże genetyczne, a także związane z ograniczonym przebywaniem na zewnątrz. Naukowcy zwracają także uwagę, że witamina D rozpuszcza się w tłuszczach i jest zatrzymywana w tkance tłuszczowej – co może ulec zmianie w przypadku otyłości.

Źródła witaminy D

Witaminę D możemy pozyskiwać z trzech źródeł:

• Syntezy skórnej – która zachodzi pod wpływem światła słonecznego (dotyczy to tylko witaminy D3). Nawet 80% witaminy D, która znajduje się w Twoim organizmie pochodzi z tego źródła. W naszej strefie klimatycznej synteza skórna „witaminy słońca” zachodzi od kwietnia do września (przy zapewnieniu minimum 15 minut ekspozycji przynajmniej 18% powierzchni ciała, między 10-15, bez filtra ochronnego). W okresie jesienno-zimowym synteza skórna praktycznie nie zachodzi.
• Pokarmów bogatych w witaminę D – należą do nich tłuste ryby (łosoś zawiera 400 IU/100 g), sardynki, makrele, żółtko kurzego jaja (20 IU).
• Suplementacji – preparat z witaminą D musi być dobrany do wieku, masy ciała i stanu zdrowia dziecka. O tym, jaka porcja witaminy D3 dla dzieci jest najlepsza, dowiesz się z tekstu poniżej.

Pokarmy bogate w witaminę D

Tylko niewielka część witaminy D pochodzi z pożywienia. Zrównoważona dieta dostarcza tylko 100 do 200 IU tej witaminy dziennie, podczas gdy ekspozycja na światło słoneczne to aż 10 000-20 000 IU dziennie (zakładając, że przynajmniej 30% ciała wystawione jest na działanie promieni słonecznych przez 15-30 minut).

WAŻNE: IU to skrót od „jednostki międzynarodowej”. 1 μg witaminy D = 40 IU. Zalecana dzienna porcja witaminy (w zależności od wieku, stanu zdrowia i masy ciała) to około 5 μg. Wielu badaczy zwraca jednak uwagę, że jest to ilość niewystarczająca w miesiącach jesienno-zimowych, kiedy ciało produkuje „witaminę słońca” w bardzo ograniczonym stopniu.

W jakich pokarmach znajduje się najwięcej witaminy D?

• Świeży węgorz – 1 200 IU/100 g.
• Gotowany/pieczony łosoś – 540 IU/100 g.
• Marynowany śledź – 480 IU/100g.
• Ryby z puszki (tuńczyk/makrela) – 200 IU/100 g.
• Kaszki mleczno-ryżowe – 160-480 IU/100 g.
• Gotowana/pieczona makrela – 152 IU/100 g.
• Żółtko jaja – 54 IU/żółtko.
• Świeży dorsz – 40 IU/100 g.

WAŻNE: W pokarmie matki znajduje się 1,5-8 IU witaminy D/100 ml. Zalecana dzienna porcja witaminy D dla niemowlaka (0-6 miesięcy) to 400 IU dziennie. Choć mleko matki to najlepsze źródło składników odżywczych dla niemowląt – prawdopodobnie nie zapewni dziecku dostatecznie dużo witaminy D.

Zgodnie z normami żywienia dla populacji Polski, suplementacja witaminy D powinna być stosowana u niemowląt już od pierwszych dni życia (również przy karmieniu mlekiem modyfikowanym). Pamiętaj przy tym, aby stosować suplement odpowiedni dla niemowląt.

Podsumowując: Aby zapewnić dziecku właściwy poziom witaminy D zachęcaj je do zabawy na świeżym powietrzu w miesiącach letnich (dzieci powyżej 6 miesiąca życia) i podawaj tłuste ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu. W przypadku używania filtra przeciwsłonecznego często nawet w miesiącach letnich trudno osiągnąć ekspozycję, która zapewni dziecku odpowiedni poziom witaminy D.

Jednak w miesiącach jesienno-zimowych trudno osiągnąć właściwy poziom witaminy D przez ekspozycję na słońce i zbilansowaną dietę – i wtedy warto sięgnąć po odpowiednio dobraną suplementację (witamina dostosowana do wieku).

Suplementacja witaminy D – kiedy jest wskazana?

W wytycznych suplementacji witaminy D dla Europy Środkowej z 2018 roku każda grupa wiekowa została potraktowana indywidualnie.

Suplementacja całoroczna jest polecana:

• Niemowlętom do 6 miesiąca życia – potem w zależności od porcji przyjmowanej z pożywieniem.
• Seniorom powyżej 65 roku życia – w porcji dostosowanej do wieku, masy ciała i stanu zdrowia.
• Kobietom w ciąży i karmiącym – lekarz ustala odpowiednią porcję witaminy D po określeniu stężenia 25(OH)D w surowicy krwi.
• Dzieciom i młodzieży, zmagającym się z otyłością (BMI>90) – porcja ustalana na podstawie wagi.
• Całej populacji w miesiącach jesienno-zimowych – w naszej szerokości geograficznej synteza skórna od października do kwietnia jest bardzo niska, dlatego warto stosować suplementację witaminy D dobraną do wieku, masy ciała i stanu zdrowia.

Zapotrzebowanie – czyli ile witaminy D dziennie dla dziecka?

Wraz z wiekiem zapotrzebowanie dzieci na witaminę D rośnie. Suplementację należy rozważyć w miesiącach jesienno-zimowych lub jeśli stosujesz u dziecka regularnie wysoki krem z filtrem, albo w przypadku, gdy dziecko nie przebywa codziennie na dworze.

Zapotrzebowanie na „witaminę słońca” u zdrowych dzieci o właściwym BMI wygląda następująco:

• 400 IU/dziennie – dla dzieci od 0 do 6 miesięcy.
• 600 IU/dziennie – dla dzieci od 6 do 12 miesięcy.
• 600-1000 IU/dziennie – dla dzieci od 1-10 roku życia (ilość jednostek zależy od tego, czy i jak często dziecko przebywa na słońcu oraz od jego kondycji i stanu zdrowia).
• 800-2000 IU/dziennie – dla młodzieży od 11-18 roku życia. Ilość jednostek zależy od tego, jak długo nastolatek przebywa na słońcu i od masy jego ciała.

Pamiętaj, że zapotrzebowanie na witaminę D rośnie wraz w masą ciała dziecka. Jeśli rozważasz suplementację, a nie wiesz jaką porcję wybrać – skonsultuj się z lekarzem.

Czy witaminę D można przedawkować?

Jak każda substancja czynna witamina D może być szkodliwa, jeśli przyjmiesz jej za dużo. Jednak przedawkowanie witaminy D jest bardzo trudne – i nie zdarza się raczej w przypadku zbyt długiego przebywania na słońcu ani przyjmowania witaminy D z dietą.

Do zatrucia witaminą D (zwanego hiperwitaminozą D) może dojść w wyniku przyjęcia zbyt dużej ilości preparatu, zawierającego tę witaminę. Warto jednak zaznaczyć, że do hiperwitaminozy D dochodzi niezwykle rzadko. O hiperwitaminozie D mówimy, gdy stężenie 25(OH)D w surowicy krwi przekracza 150/200 ng/ml. Aby doprowadzić do tak wysokiego stężenia metabolitu witaminy D trzeba znacznie przekroczyć zalecaną porcję dzienną witaminy D.

Bezpieczny górny poziom spożycia witaminy D, ustalony przez EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) to:

• 25 μg/dzień – dzieci od momentu narodzin do 6 miesiąca życia.
• 35 μg/dzień – dzieci od 6 do 12 miesiąca życia.
• 50 μg/dzień – dzieci od 1 do 10 roku życia.
• 100 μg/dzień – dzieci po 10 roku życia, dorośli, kobiety w ciąży i kobiety karmiące.

PAMIĘTAJ: 1 μg witaminy D = 40 IU. Czyli, jeśli podajesz noworodkowi preparat, którego porcja zawiera 400 IU witaminy D (czyli dzienne zapotrzebowanie) jest to równe 10 μg witaminy D.

Podsumowanie: kiedy stosować suplementację witaminy D u dzieci?

Witamina D jest niezwykle ważna w zdrowym rozwoju dzieci, ponieważ wspiera wzrost oraz rozwój kości (pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu wapnia we krwi), układ odpornościowy, nerwowy i mięśniowy.

• „Witaminę słońca” dziecko pozyskuje z 3 źródeł: syntezy skórnej, zrównoważonej diety i suplementacji.
• Synteza skórna i dieta w okresie jesienno-zimowym (od października do kwietnia) mogą nie dostarczać dziecku dziennego zapotrzebowania na witaminę D.
• Suplementację całoroczną poleca się dzieciom o wysokim BMI i noworodkom poniżej 6 miesiąca życia.
• Dzienną porcję witaminy D dla dziecka zawsze dobierz odpowiednio do jego wieku, wagi i stanu zdrowia. Jeśli masz wątpliwości – skonsultuj się z lekarzem.
• Przedawkowanie witaminy D jest bardzo trudne – i praktycznie nie występuje, gdy przyjmuje się zalecane porcje witaminy.

Mam nadzieję, że mój artykuł rozwiał wszelkie Twoje wątpliwości dotyczące „witaminy słońca”. Jeśli chcesz przeczytać więcej artykułów o zdrowiu i zrównoważonym trybie życia: zapraszam na naszego bloga: Natural.pl.

FAQ

Bibliografia: